Uitgesproken bij het Prinsjesdagontbijt, door Sigrid van Aken, vrijdag 17 sept 2021
‘Grote veranderingen komen altijd van een groeiende minderheid en niet van de meerderheid.’ Dat zei Mark van Baal van Follow This onlangs in NRC.
Zijn woorden zijn mij uit het hart gegrepen. Waarom? Omdat ik dagelijks ervaar dat één persoon of enkele personen met een ideaal, met passie, met volhardendheid veel mensen mee kunnen krijgen. Soms zoveel dat het tot grote en positieve veranderingen kan leiden voor andere mensen, dieren, milieu. Die kracht van een groeiende minderheid – van de hoop – daar wil ik vandaag een stem aan geven.
Want we houden hoop. Al is dat soms niet makkelijk. En hoop op grote veranderingen is niet meer genoeg. Het is alle hens aan dek. Er is een enorme kracht die zich daarvoor graag en nog veel meer inzet; die van het maatschappelijk middenveld.
Afgelopen weken dacht ik na over het thema van dit prinselijk ontbijt. En liet ik de dingen voorbijkomen die nu spelen en 24 uur per dag, onafgebroken op ons afkomen. Corona. Vaccineren. Vaccinongelijkheid. En daarnaast: Overstromingen. Bosbranden. Nieuwe hitterecords. Bedreigde biodiversiteit. Scheuren en kloven in de samenleving, vluchtelingen. Opvangkampen. Mensenrechtenschendingen. Persvrijheid onder druk, ook in Europa. De rampspoed in o.a. Yemen, Congo, Ethiopie en Afghanistan, waar vrouwen en meisjes elke hoop op een eigen leven zien verdampen. En natuurlijk het laatste klimaatrapport, dat weinig ruimte overlaat voor onze huidige manier van leven.
Allemaal grote issues die vóór corona ook al aan de orde waren. En die er na corona ook nog zullen zijn. Maar waar vinden we de antwoorden? Somberheid is in elk geval geen antwoord. Wegkijken is geen antwoord. Ontkennen is geen antwoord.
Ik wil hier vandaag de stem zijn van de hoop en de verandering. De stem van mensen die frustratie omzetten in actie. Die de mouwen opstropen. Mensen die durven, die experimenteren, die soms falen. Mensen en organisaties dichtbij en ver weg, die al hun inspanningen richten op de transitie naar een duurzame en inclusieve economie, en alle systeemveranderingen die daarvoor nodig zijn, dan wel aanpassingen om te kunnen leven in een nieuw klimaat. Ik wil vandaag de stem zijn van al die krachten in de samenleving die kijken naar de lange termijn, en niet, zoals de politiek en het bedrijfsleven nog maar al te vaak doen, naar de korte termijn.
Al deze krachten werken vaak onzichtbaar maar niet minder vitaal en met groot verantwoordelijkheidsbesef, vanuit iets dat hen bindt. En doen dat steeds vaker vanuit een burgercollectief. Denk aan energie- en zorgcoöperaties, lokale buurtactiviteiten, wooninitiatieven en voedselcollectieven. Tot in alle uithoeken van de wereld. De inspiratie die hiervan uitgaat, zou groter zijn als zij meer in de spotlights zouden staan.
Ik sta hier voor hen allemaal. Of anders gezegd: ik ben in de gelukkige omstandigheid dat ik dagelijks kan meewerken aan het sterker maken van en een gezicht geven aan onze ‘civil society’, het maatschappelijk middenveld of hoe u het verder ook noemen wilt.
Onze loterijen in vijf landen, ondersteunen dankzij de op dit moment 13 miljoen trouwe deelnemers, al meer dan 30 jaar vele goede doelen en maatschappelijke initiatieven over de hele wereld. Die staan los van de overheid en het bedrijfsleven en komen voort uit idealen van mensen.
Niet alleen de mensen achter al deze initiatieven staan voor die betere wereld, het krachtenveld is nog veel indrukwekkender; de laatste cijfers van ‘Geven in Nederland’ van de VU laten zien dat alleen al 80% van de huishoudens in Nederland goede doelen ondersteunt, een gemiddeld huishouden jaarlijks 308 euro aan het goede doel geeft en dat maar liefst 40% van de Nederlanders aan vrijwilligerswerk doet. Rekent u even uit hoeveel Nederlanders dat dan zijn!
Een mooi voorbeeld vind ik de alleen al ruim 100.000 vrijwilligers die zich inzetten voor het Rode Kruis. Ook zijn er in Nederland 1,3 miljoen vrijwilligers die actief meewerken in clubs en verenigingen. En het is wereldwijd zichtbaar dat een groeiende groep jongeren zich betrokken voelt bij een leefbare toekomst en het voortouw neemt, bijvoorbeeld bij het niet of minder eten van vlees. Dat alles stemt hoopvol in een wereld die aan elkaar lijkt te hangen van hijgerige incidenten, verontwaardiging, boosheid en intolerantie.
Kortom, de groeiende minderheid die aan de basis staat van grote veranderingen waarover ik eerder sprak, is in de praktijk wellicht al een meerderheid van mensen die er met elkaar wat van willen maken, vanuit een gedeeld ideaal waaraan zij een bijdrage leveren.
Onze loterijen moedigen al die denkers en doeners aan om groot te dromen, om nieuwsgierig en ondernemend te zijn, de moed te hebben om open te staan voor nieuwe mogelijkheden en partners, en te experimenteren. Door risico’s te nemen is er vooruitgang, vinden we nieuwe wegen. En dat geeft geweldige resultaten. Dat geeft hoop.
Neem de Marker Wadden. Natuurmonumenten zag een kans en vroeg ons om de eerste financiële ondersteuning, het werd in totaal 22 miljoen euro uit het Droomfonds van de Postcode Loterij. Daarna volgden de overheid en het bedrijfsleven. Nu ligt er een geweldig, uniek natuurgebied dat het verschraalde Markermeer weer aantrekkelijk maakt voor vogels, vissen en ander leven. En niet te vergeten: dat mensen ruimte voor rust en recreatie biedt.
Wie ook groot durven te dromen zijn vier inwoners van het Friese Holwerd. Met een ambitieus, innovatief en ingrijpend plan willen zij de krimpende regio juist weer waarde geven. Zij hadden het lef te komen met een 63 miljoen euro kostend plan ‘Holwerd aan Zee’, inclusief een dijkdoorbraak in een primaire zeekering. De eerste stappen zijn nu gezet, het project zal Noordoost-Friesland een boost geven. De krimp is inmiddels gekeerd, het dorp ziet weer toekomst. Een project dat verbindend werkt, weg van de verkokering, en waarbij natuur, landbouw, economie, klimaat en cultuurhistorie samengaan. Mogelijk gemaakt met bijdrages van onder meer het Rijk, de provincie, betrokken gemeenten, het Waddenfonds en 15 miljoen namens de deelnemers van de Postcode Loterij. Al deze partijen gaven daarmee ook hun vertrouwen, en dat is bijzonder.
Een overheid die initiatieven steunt, geeft daarmee blijk van vertrouwen. Geven van vertrouwen is de voorwaarde voor het krijgen van vertrouwen. Dit zijn ook de wijze woorden van Herman
Tjeenk Willink, die in zijn eindverslag bij de formatie hoopvol sprak van een maatschappelijke democratie , hij schreef: ‘Erkenning van en steun aan burgerinitiatieven (maatschappelijke
democratie) zijn blijken van vertrouwen.’ Ook de Tweede Kamer voelde de noodzaak van het belang van een krachtige civil society, toen zij in diezelfde week een motie aannam die oproept dat gesubsidieerde maatschappelijke organisaties onafhankelijk van het kabinetsbeleid moeten kunnen dat we de tegenmacht in onze democratie moeten koesteren.
Hoopvol bekeek ik daarna het eindverslag van Mariet Hamer, en de ‘bouwstenen’ voor een regeerakkoord van D66 en VVD, getiteld ‘minder markt, meer overheid’. Ik constateer dat daarin niet één keer het maatschappelijk middenveld wordt genoemd. Terwijl overheid, markt en particulier initiatief juist hand in hand moeten gaan; de civil society hoort niet aan de zijlijn te staan, zij is het kloppend hart van onze samenleving.
In dat kloppend hart is Bellingcat een voorbeeld van moedig particulier initiatief. Het mondiale burger-onderzoekscollectief, heeft cruciale bewijzen geleverd rondom de MH17 vliegramp, de vergiftiging van Navalny, illegale dierenhandel en de onmenselijke behandeling van vluchtelingen in het Middellandse-zeegebied. Burgerjournalistiek met enorme impact tot gevolg.
Een ander voorbeeld zijn social enterprises, maatschappelijk ondernemers, die op veel plekken te vinden zijn, maar vaak geen geld of netwerk hebben om het op te nemen tegen de gevestigde orde. De gevestigde orde, die wel het geld en netwerk heeft, en vaak belang bij handhaving van de status quo. Al 15 jaar organiseren wij de internationale competitie “Postcode Lotteries Green Challenge’ om de spotlights op start-ups te krijgen die de CO2 uitstoot proberen terug te dringen met innovaties op o.a het gebied van energie- en waterverbruik, grondstoffen en textiel. De finale is half oktober. Er zijn 5 winnaars met een totaal prijzengeld van 1 miljoen euro inclusief steun bij het op de markt brengen van hun uitvinding. Inmiddels zijn er talloze succesvolle voorbeelden van eerdere winnaars. Ik wil nog twee inspirerende voorbeelden geven ter illustratie van maatschappelijke betrokkenheid
en het belang daarvan.
Gisteren was ik te gast bij Fier, waar ook het Centrum tegen Kinderhandel en Mensenhandel deel van uitmaakt. In Capelle aan den IJssel werd de tweede ‘Veilige Veste geopend. Een uniek landelijk behandel-, opvang- en onderzoeksconcept waar meisjes, jongens en vrouwen, die te maken hebben met ernstig geweld binnen een afhankelijkheidsrelatie, een beschermd thuis vinden. In de Veilige Veste werken de jonge slachtoffers aan hun toekomst. De vernieuwende, integrale aanpak stelt de mens centraal, niet sectoren, domeinen of financieringssystemen zijn leidend. Fier is een particulier initiatief pur sang, dat al jaren vanuit Leeuwarden opereert als hét landelijk expertisecentrum op het gebied van geweld in afhankelijkheidsrelaties. In het landelijk beleid worden deze specialistische functies echter snel vergeten, omdat de aandacht gaat naar het gedecentraliseerde systeem. Gelukkig lieten de bevlogen mensen van Fier zich hier niet door stoppen en zochten zij naar alternatieve vormen van financiering. Inmiddels kan landelijk naar de specialismen van Fier verwezen worden, waardoor meer slachtoffers de specialistische hulp krijgen die zij nodig hebben.
Al wat langer geleden had ik de eer om een strijder in de frontlinie te ontmoeten. Denis Mukwege, de gynaecoloog die vanuit zijn ziekenhuis in Oost-Congo met gevaar voor eigen leven vecht tegen seksueel geweld als oorlogswapen. Wereldwijd zet hij zich hier onvermoeibaar voor in en roept hij op tot beëindiging van deze gruwelijke praktijken en tot het vervolgen van de daders. Zijn moedige, ongelofelijk belangrijke werk waar hij de Nobelprijs voor de Vrede voor ontving geeft getraumatiseerde vrouwen weer vertrouwen en hoop op een toekomst. Om hem aan het werk te zien in zijn kliniek, waar vrouwen alle nodige vormen van steun krijgen om een eigen leven op te bouwen, heeft een onuitwisbare indruk op me gemaakt.
De organisaties en mensen die ik hier noem zijn voorbeelden van echte wereldverbeteraars. Krachten van verandering die het verdienen meer gehoord en gezien te worden.
En ik kan het niet laten om hier ook met u te delen dat geen enkele politieke partij, op 1 na, in haar laatste verkiezingsprogramma aandacht heeft voor zoiets wezenlijks als de ‘civil society’. Geen enkel woord over al die betrokken burgers, tenslotte ook kiezers, en organisaties die een gezonde, sociale en groene samenleving nastreven en zich daar in groten getale voor inzetten. Waarom zijn al die bronnen van verandering zo onderbelicht? Ik hoop dat hier in het definitieve regeerakkoord de aandacht en waardering voor zal zijn die het verdient. Geld ophalen voor de goede zaak door een loterij te organiseren is overigens al een eeuwenoud fenomeen. Het Mauritshuis, hier verderop, is na een brand in de 18e eeuw gerestaureerd met geld van een loterij die daarvoor speciaal was opgezet. En in 1592 werd het Dolhuis in Amsterdam met behulp van een loterij opgeknapt. Daar staat nog steeds te lezen: De 6 loterijen van Novamedia zijn opgericht om de wereld mooier, gezonder, groener en rechtvaardiger te maken, met een bloeiend cultureel leven. U vast bekend. Het zijn loterijen die kunnen noemen. Geen private ondernemingen met aandeelhouders die rendement verlangen, maar met stichtingen die een ondernemerschap bewaken dat maar één doel dient: jaar in jaar uit zoveel mogelijk loterijdeelnemers enthousiast maken en houden, en daardoor zoveel mogelijk geld ophalen voor organisaties die werk doen van onschatbaar belang. Onze Loterijen zijn er om fondsen te werven voor de samenleving en fondsenwerving is datgene waar een loterij altijd op gericht zou moeten zijn. Overheden kunnen met de juiste voorwaarden ervoor zorgen dat de samenleving hier maximaal van kan profiteren.
Tot slot, ik zei het al eerder; het is alle hens aan dek. We zullen alle denkbare en bestaande veranderkrachten in de samenleving moeten aanboren in de politiek, in het bedrijfsleven. En
ook onze civil society is daarbij een geweldige, onmisbare krachtbron die alle steun verdient. Daar heb ik vandaag graag de spotlights op gezet. Ik gun onze wereld leiders met lef, die zorg hebben voor een betere wereld. En verbindend genoeg zijn, zodat we met elkaar impact hebben…vooral op de lange termijn. En dat geeft mij, en u hopelijk met mij: hoop!
Dank u wel!